Hoogbegaafdheid en IQ

Over hoogbegaafdheid zijn in de loop der jaren veel verschillende definities vastgesteld en modellen ontwikkeld. In veel van deze definities worden naast een zeer hoge intelligentie kenmerkende eigenschappen genoemd, zoals een creatief denkvermogen, sensitief, intens, veel energie, goed geheugen en grote woordenschat. Naast goed kunnen denken en goed kunnen leren, kenmerkt hoogbegaafdheid zich dus ook door een aantal persoonlijkheidskenmerken.

Intelligentie

Veel mensen kennen de normaalverdeling van intelligentie zoals weergegeven in onderstaande grafiek. In deze grafiek is te zien dat dat het grootste deel van de bevolking een IQ rond de 100 heeft en een ander groot deel van de bevolking een IQ tussen de 70 en 85 of een IQ tussen de 115 en 130 heeft. Een heel klein deel van de bevolking heeft een IQ dat significant lager of hoger ligt dan het gemiddelde: lager dan 70 of hoger dan 130. Bij een IQ hoger dan 130 wordt in de grafiek gesproken over hoogbegaafdheid, maar eigenlijk wordt er ‘zeer intelligent’ bedoeld, omdat een IQ-test een methode is waarmee intelligentie gemeten wordt. Er wordt nog niets gezegd over de persoonlijkheidskenmerken die ook bij hoogbegaafdheid horen. Bovendien is de IQ-score een glijdende schaal en is het natuurlijk niet zo dat wanneer je 129 scoort je niet hoogbegaafd bent en als je 130 scoort ineens wel.

Delphimodel

Bij DNKRS kunnen wij ons goed vinden in de beschrijving van hoogbegaafdheid volgens het Delphimodel, opgesteld door Maud van Thiel (2008) in samenwerking met twintig experts op het gebied van hoogbegaafdheid:

Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.

Delphi-model Maud van Thiel (2008)

Deze omschrijving maakt duidelijk dat een hoogbegaafd mens, ook als het nog een kind is, niet alleen op cognitief vlak maar ook op andere gebieden anders in elkaar zit dan de meeste mensen. Persoonlijkheidskenmerken van hoogbegaafden die veel invloed hebben op zowel de binnenwereld als de interactie met de buitenwereld zijn: creatief, snel, intens en complex.

Hieronder is het Delphimodel visueel weergegeven.

Creatief, intens en complex

Hoogbegaafden zijn creatieve denkers die graag inventieve en innovatieve oplossingen bedenken voor problemen. Zij hebben plezier in het scheppen van originele ideeën en zijn vindingrijk. De buitenwereld ziet deze eigenschap vaak als sprankelend, energiek en speels.

Het denken verloopt bij hoogbegaafden erg snel. Ze hebben snel overzicht over het geheel en kunnen zich een voorstelling maken van het eindresultaat. Dit kan resulteren in ongeduld en in grote stappen snel thuis zijn. Maar soms lijkt een hoogbegaafde juist traag te zijn. Achter de schermen vindt er een complex denkproces plaats, waarin supersnel geanalyseerd en geconstrueerd wordt.

Hoogbegaafden zijn intense voelers en denkers. Gevoelens komen heftig binnen en ook het denken kan intens zijn. Het intense willen is voor de omgeving wel eens lastig om mee om te gaan, bijvoorbeeld in de opvoeding. Heel wat ouders voeren flinke strijd met hun hoogbegaafde kind en verliezen deze strijd niet zelden. Hierbij kan opvoedondersteuning helpend zijn.

Een hoogbegaafde denkt liever complex dan eenvoudig. Het denken op meerdere sporen tegelijk is van nature aanwezig, daardoor is eenvoudig denken soms moeilijk. Ook het voelen ziet er vaak complex uit voor de omgeving. Voor een hoogbegaafde is dit de normaalste zaak van de wereld. Soms lastig, maar vaak ook heel erg fijn.

Rijkgeschakeerde belevingswereld

Hoogbegaafden zijn vaak onafhankelijk in denken en doen. Zij kiezen graag hun eigen pad en hebben duidelijke overtuigingen. Ze zijn pas bereid hiervan af te stappen als iets anders beter blijkt te zijn of beter blijkt te kloppen. Hoogbegaafden functioneren vaak goed in een omgeving waar voldoende ruimte is voor deze autonomie.

Bij een kind uit de sterke autonomie zich bijvoorbeeld in een grote drang om zelf te bepalen wat hij wil doen of wil leren. Bij een volwassen werknemer kan het blijken uit het slecht kunnen omgaan met een autoritaire werkgever. Als hoogbegaafden iets willen of bedacht hebben, gaat dat vaak gepaard met een grote gedrevenheid en een onbegrensde nieuwsgierigheid. Toch zal je dit niet bij elke hoogbegaafde zien. Als op school of in de opvoeding geen rekening wordt gehouden met de kenmerken van de binnenwereld, kan het willen gestopt zijn. Maar doorgaans zie je bij hoogbegaafden een sterke drang om met ideeën iets te willen creëren.

Het cognitieve vermogen van hoogbegaafden is, zoals we hierboven al beschreven, hoogintelligent. Dit houdt in dat zij goed kunnen analyseren. Zij denken tegelijkertijd op meerdere sporen en niveaus en kunnen goed nadenken over het het denkproces zelf. Een hoogbegaafde denkt in patronen en structuren en herkent deze snel. De hoge intelligentie kun je op jonge leeftijd vaak al herkennen aan een grote woordenschat en gedetailleerde waarneming.

De rijkgeschakeerde belevingswereld komt tot uiting in de kleurrijke, genuanceerde en intense beleving van emoties. Zij kunnen gebeurtenissen heel nauwkeurig voor zich zien en hebben een rijke fantasie. Deze rijke binnenwereld wordt makkelijk geraakt en uit balans gebracht.

Scheppingsgericht en hoogsensitief

Hoogbegaafden zijn gedreven en nieuwsgierig, leergierig en onderzoekend van aard. Ze willen vaak heel veel en willen vaak veel nieuwe dingen uitzoeken, doen en ervaren. Ze zijn gericht op het creëren van nieuwe dingen, houden van het verbeteren van zaken of bedenken mooie nieuwe plannen, theorieën en uitvindingen. In het Delphimodel wordt dit laatste ‘scheppingsgericht’ genoemd.

Hoogbegaafde mensen nemen hun omgeving genuanceerd en scherp waar. Zij horen, zien, voelen en proeven veel nuances en deze indrukken komen scherp binnen. Deze hoogsensitiviteit vraagt de nodige energie en het is een hele kunst om hier goed mee om te gaan. De hoge sensitiviteit kan zich op meerdere vlakken uiten. De Poolse psychiater Dabrowski ontwikkelde een theorie over deze ‘overexcitabilities’. Kort omschreven: alle prikkels die uit de buitenwereld worden opgevangen triggeren de binnenwereld in een continu proces. Daarom is het belangrijk dat hoogbegaafden leren omgaan met deze continue stroom van prikkels, gedachten en gevoelens.

Wil je meer lezen over hoogbegaafdheid? Kijk dan eens bij onze boeken en of kijk & luister naar onze selectie van podcasts en video’s.